Hội LHPN Việt Nam thảo luận góp ý Dự thảo Luật Trợ giúp pháp lý

Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Bộ Chính trị về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới đề ra nhiệm vụ: “Xây dựng mạng lưới, nâng cao năng lực của hệ thống trợ giúp pháp lý (TGPL) để người dân dễ tiếp cận pháp luật”; “Nâng cao vai trò, tính chuyên nghiệp và chất lượng TGPL, nhất là trong hoạt động tố tụng tư pháp; hiện đại hóa, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hệ thống TGPL; mở rộng đối tượng được TGPL phù hợp với điều kiện của đất nước”.

Sau gần 8 năm thi hành Luật TGPL, công tác TGPL trên cả nước đã đi vào nề nếp và đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Thông qua các vụ việc TGPL cụ thể, quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL được bảo vệ khi có tranh chấp, vướng mắc pháp luật, góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân, quyền tiếp cận công lý và hiện thực hóa chủ trương “không để ai bị bỏ lại phía sau”.

Toàn cảnh hội nghị

Phát biểu đề dẫn hội nghị, Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam Nguyễn Thị Minh Hương cho biết, Hội LHPN Việt Nam xác định rõ trách nhiệm chính trị và vai trò của mình trong việc tham gia góp ý, phản biện các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật theo Điều 6 Luật Ban hành văn bản QPPL 2025. Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý cũng là luật gắn nhiều với vai trò của tổ chức Hội trong bảo vệ đối tượng dễ bị tổn thương là phụ nữ và trẻ em gái.

Đặc biệt, sự ra đời của Nghị quyết số 205/2025/QH15 ngày 24/6/2025 của Quốc hội về thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho việc tăng cường vai trò của các tổ chức chính trị – xã hội, trong đó có Hội LHPN Việt Nam, trong việc tham gia bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các nhóm yếu thế.

Việc sửa đổi Luật Trợ giúp pháp lý lần này cũng là cơ hội để Hội LHPN Việt Nam có thêm tiếng nói để thể chế hóa vai trò của Hội nhằm tham gia hiệu quả vào các cơ chế bảo vệ quyền dân sự cho phụ nữ và trẻ em, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống trợ giúp pháp lý cho nhóm đối tượng đặc thù. Đây  cũng là một trong những bước gợi mở ban đầu để Hội có thêm các thông tin, chiều cạnh để làm tốt hơn vai trò góp ý, phản biện xã hội của tổ chức Hội đối với quá trình xây dựng luật nói chung và Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý nói riêng.

Phó Chủ tịch Nguyễn Thị Minh Hương đánh giá cao những nội dung đổi mới, bám sát thực tiễn của Dự thảo Luật, thể hiện quyết tâm chính trị theo tinh thần Nghị quyết 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, đó là thúc đẩy phát triển mạnh mẽ hệ thống TGPL để người dân dễ tiếp cận pháp luật; ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số đồng bộ trong phổ biến, giáo dục pháp luật, TGPL; bố trí nguồn ngân sách phù hợp, tương xứng cho công tác tổ chức thi hành pháp luật. Ưu tiên nguồn lực tương xứng cho công tác TGPL cho đối tượng đặc thù, yếu thế, đồng bào dân tộc thiểu số.

Bà Vũ Thị Hường, Phó Vụ trưởng Vụ Phổ biến giáo dục và Trợ giúp pháp lý - Bộ Tư pháp chia sẻ về Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý

Chia sẻ về Dự thảo Luật, bà Vũ Thị Hường, Phó Vụ trưởng Vụ Phổ biến giáo dục và Trợ giúp pháp lý - Bộ Tư pháp cho biết, Dự thảo Luật lần này tập trung sửa đổi, bổ sung một số nội dung quan trọng như: bổ sung một số diện người được TGPL; số lượng Trung tâm TGPL nhà nước và Chi nhánh của Trung tâm phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 02 cấp; tiêu chuẩn trợ giúp viên pháp lý; không hạn chế lĩnh vực trợ giúp pháp lý bao gồm cả lĩnh vực kinh doanh, thương mai; mở rộng phạm vi thực hiện TGPL của các Trung tâm TGPL nhà nước theo hướng cho phép Trung tâm TGPL thực hiện vụ việc do Trung tâm TGPL địa phương khác chuyển đến trong trường hợp vụ việc đang được cơ quan tiến hành tố tụng giải quyết nhưng phải chuyển cho cơ quan tiến hành tố tụng ở địa phương khác giải quyết; bổ sung quy định ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong TGPL; phân quyền nhiệm vụ “tổ chức thẩm định, đánh giá chất lượng vụ việc TGPL" cho UBND cấp tỉnh thực hiện cho phù hợp với chủ trương phân cấp, phân quyền.

Tại hội nghị, nhiều ý kiến chia sẻ tập trung vào một số nội dung cơ bản về: đối tượng được trợ giúp pháp lý; phạm vi trợ giúp pháp lý; thể chế hóa cơ chế phối hợp giữa cơ quan trợ giúp pháp lý và Hội LHPN Việt Nam. Bên cạnh những điểm tích cực, để pháp luật thực sự đi vào cuộc sống và bảo đảm bình đẳng giới thực chất, các ý kiến góp ý cho rằng còn nhiều vấn đề cần được hoàn thiện.

Theo chuyên gia Lê Thị Phương Thuý, Giảng viên khoa Luật, Học viện Phụ nữ Việt Nam, thực tiễn cho thấy, Hội LHPN Việt Nam không chỉ làm công tác tuyên truyền, vận động mà đã và đang tham gia trực tiếp vào chuỗi hỗ trợ, bảo vệ và giám sát quyền lợi của phụ nữ, trẻ em, nhất là nạn nhân bạo lực gia đình, mua bán người, xâm hại tình dục. Vì vậy, việc quy định chung chung “tổ chức có liên quan” tham gia trợ giúp pháp lý là chưa đủ, cần xác định rõ vai trò, trách nhiệm của các tổ chức thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong luật để bảo đảm tính khả thi.

Chuyên gia Lê Thị Phương Thuý, Giảng viên khoa Luật, Học viện Phụ nữ Việt Nam chia sẻ các ý kiến góp ý

Về đối tượng được trợ giúp pháp lý, bà Lê Thị Phương Thuý đặc biệt nhấn mạnh “cần giữ và mở rộng nhóm người bị bạo lực gia đình, không phụ thuộc vào điều kiện hộ nghèo hoặc cận nghèo”. Bà cho biết, phần lớn nạn nhân bạo lực gia đình, chủ yếu là phụ nữ, không tiếp cận được trợ giúp pháp lý do rào cản về thủ tục, xác nhận và điều kiện kinh tế, trong khi bạo lực kinh tế đã được pháp luật thừa nhận. Việc loại nhóm này ra khỏi diện trợ giúp sẽ làm suy giảm khả năng bảo vệ quyền lợi của nạn nhân và làm giảm hiệu quả của chính sách.

Bên cạnh đó, bà cho rằng nâng cao tiêu chuẩn năng lực giới đối với người thực hiện trợ giúp pháp lý là yêu cầu bắt buộc. Nhóm được trợ giúp pháp lý là những người đang ở trong tình trạng tổn thương nghiêm trọng; nếu người thực hiện thiếu nhạy cảm giới, định kiến giới sẽ khiến nạn nhân bị tổn thương thêm, thậm chí từ chối tiếp cận dịch vụ. Do đó, cần quy định bắt buộc đào tạo về bình đẳng giới và kỹ năng làm việc với nhóm yếu thế đối với trợ giúp viên pháp lý.

Một rào cản lớn khác là thủ tục, giấy tờ trong trường hợp khẩn cấp. Các ý kiến góp ý cho rằng cần có cơ chế linh hoạt để nạn nhân được tư vấn, hỗ trợ kịp thời ngay từ ban đầu, không bị ách tắc bởi yêu cầu xác nhận hay giấy tờ hành chính, bởi trong nhiều trường hợp, chỉ cần được tư vấn sớm đã giúp họ biết cách bảo vệ quyền lợi của mình một cách nhanh chóng.

Liên quan đến giám sát, phản biện xã hội, ý kiến đề xuất xây dựng một điều luật riêng nhằm khẳng định vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên cũng được đưa ra. Làm rõ nội dung giám sát, trong đó ưu tiên giám sát việc bảo đảm quyền tiếp cận trợ giúp pháp lý và việc tổ chức thực hiện tại địa phương. Đặc biệt, cần có cơ chế giám sát để tránh tình trạng chính quyền cơ sở ưu tiên hòa giải thay cho việc cung cấp dịch vụ trợ giúp pháp lý chuyên nghiệp.

Trên cơ sở đó, đề xuất hình thành mô hình “hợp tác vì công lý”, trong đó Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên vừa thực hiện phản biện, vừa giám sát việc thực thi luật, phát hiện vướng mắc và kiến nghị bằng văn bản tới cơ quan có thẩm quyền; đồng thời có cơ chế phản hồi, khắc phục và hoàn thiện chính sách. Đây sẽ là vòng phản hồi tích cực, bảo đảm quyền trợ giúp pháp lý được thực hiện một cách thực chất, kịp thời và nhạy cảm giới.

Luật sư Nguyễn Văn Đại, Giám đốc Công ty Luật Việt Phong cũng nhấn mạnh rằng vai trò của trợ giúp viên pháp lý cần được nâng tầm và luật hóa

Ngoài ra, Luật sư Nguyễn Văn Đại, Giám đốc Công ty Luật Việt Phong cũng nhấn mạnh rằng vai trò của trợ giúp viên pháp lý cần được nâng tầm và luật hóa, đảm bảo thực chất trong công việc tố tụng, đại diện ngoài tố tụng và tư vấn pháp luật. Ông cho rằng hiện nay, mặc dù luật sư được hưởng cơ chế tài chính rõ ràng và thuận lợi, trợ giúp viên pháp lý lại gặp nhiều khó khăn về chi phí đi lại, ăn ở, đặc biệt khi tham gia các vụ việc tại địa phương, nên cần có cơ chế thu hút, động viên và tạo động lực cho trợ giúp viên pháp lý tham gia. Điều này không chỉ nâng cao chất lượng dịch vụ mà còn khẳng định vị thế và vai trò quan trọng của họ trong hệ thống pháp luật.

Kết luận hội nghị, Phó Chủ tịch Nguyễn Thị Minh Hương khẳng định, với những gợi mở, ý kiến quý báu của các đại biểu, chuyên gia tại hội nghị sẽ là những định hướng để Hội LHPN Việt Nam tiếp tục nghiên cứu, tham gia vào quá trình hoàn thiện Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý gửi các cơ quan có thẩm quyền.