Sự phù hợp của các quy định trong Dự thảo Luật Phòng, chống bạo lực gia đình (sửa đổi) - ghi nhận từ hoạt động hỗ trợ nạn nhân của Ngôi nhà Bình yên

Trong 15 năm hoạt động, NBY đã tham vấn cho 25.917 lượt tham vấn, 19.786 người, 16.357 ca, tiếp nhận tạm lánh 1.586 trường hợp trong đó có 1154 nạn nhân bạo lực gia đình đến từ 56/63 tỉnh. Quá trình làm việc, NBY luôn tăng cường sự phối hợp liên ngành với các cơ quan chức năng và bám sát theo các điều khoản được quy định trong Luật Phòng, chống BLGĐ (2007) nhằm hỗ trợ nạn nhân hiệu quả nhất.

Từ thực tế hoạt động của NBY, soi chiếu vào Dự thảo luật Phòng, chống Bạo lực gia đình (sửa đổi) cho thấy một số điểm phù hợp, thuận lợi trong các quy định đối với thực tiễn hỗ trợ nạn nhân như sau:

Về giải thích từ ngữ/các khái niệm: So với Luật Phòng chống BLGĐ 2007, bản dự thảo Luật sửa đổi đã có bổ sung điều luật riêng giải thích từ ngữ (Điều 2) để ghi nhận nội hàm của một số khái niệm cơ bản như Bạo lực gia đình, Người có nguy cơ cao gây bạo lực gia đình, Cấm tiếp xúc, Phát tán thông tin về đời tư của người bị bạo lực gia đình, đã không còn bỏ sót vấn đề bạo lực trong các nhóm chủ thể có quan hệ bạn tình/sống chung như vợ chồng nhưng không đăng ký kết hôn hoặc giữa các cặp đôi/gia đình đã ly hôn/tiêu hôn nhưng vẫn chung sống (khoản 2 Điều 3).

Điều 3 của dự thảo luật sửa đổi quy định về các hành vi được xem là hành vi bạo lực gia đình, so với quy định của luật PCBLGĐ hiện hành thì dự thảo luận đã có sự đầu tư bổ sung, sắp xếp lại nội dung điều luật theo hướng nêu rõ và cụ thể hơn về các hành vi bạo lực gia đình; điều này ít nhiều góp phần tạo thuận lợi trong công tác biện hộ, bảo vệ nạn nhân BLGĐ.

Điều 4 của Dự thảo luật bổ sung quy định về việc thực hiện trách nhiệm nêu gương trong phòng, chống BLGĐ đối với cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang là một hoạt động cần thiết, đúng đắn để động viên, khuyến khích cá nhân, tổ chức có nỗ lực trong việc hỗ trợ phòng chống BLGĐ, giúp lan tỏa những tấm gương tốt đến cộng đồng cũng như tạo động lực để các cá nhân, tổ chức nỗ lực đấu tranh cho công tác phòng, chống BLGĐ, không còn e ngại việc thừa nhận địa phương tồn tại sự vụ BLGĐ làm “giảm thành tích” hay “mất điểm thi đua” của địa phương.

Về trách nhiệm của cá nhân, tổ chức, ban ngành, đoàn thể của cả chính phủ trong công tác phòng chống bạo lực gia đình: khoản 5,6,7 Điều 4; điều 6,7,8,9,10,11,12 và các điều luật khác (đặc biệt là các điều luật ở Chương V) trong Dự thảo luật đều cho thấy rõ quan điểm phòng chống bạo lực gia đình là trách nhiệm của tất cả các chủ thể trong xã hội.  Điều này giúp hạn chế xảy ra các trường hợp đổ lỗi, vô trách nhiệm của cá nhân, tổ chức đối với vấn đề bạo lực gia đình.

Điều 19 dự thảo luật sửa đổi quy định về Báo tin, tố giác về bạo lực gia đình đã có sự mở rộng về chủ thể có thẩm quyền nhận tin báo, tố giác bạo lực gia đình và quy định cụ thể, ghi nhận sự đa dạng về hình thức báo tin. Sự thay đổi này thể hiện được tinh thần linh động, mềm dẻo trong quy định của pháp luật để tạo điều kiện thuận lợi cho nạn nhân trong việc khai báo và nhận được sự bảo vệ của pháp luật. Việc luật quy định thêm nhiều chủ thể có thẩm quyền nhận tin báo, đa dạng hóa cách thức báo tin và cho phép báo tin bằng cách gọi điện hoặc tin nhắn là sự thay đổi phù hợp, thể hiện tinh thần thích nghi với đặc thù hoàn cảnh của nạn nhân bạo lực gia đình.

Về sự đa dạng các hình thức xử phạt/chế tài: dự thảo luật sửa đổi đã cho thấy sự tiến bộ khi quy định thêm một số hình thức chế tài đối với hành vi bạo lực gia đình là Góp ý, phê bình người có hành vi bạo lực gia đình trong cộng đồng dân cư (Điều 32) và Thực hiện công việc phục vụ cộng đồng (Điều 33). Những quy định này hứa hẹn là hình thức xử lý mang lại hiệu quả tích cực cho công tác giáo dục, tuyên truyền phòng, chống bạo lực gia đình.

Điều 12 dự thảo luật sửa đổi quy định về Quyền và trách nhiệm của cá nhân trong phòng chống bạo lực gia đình và Điều 34 ghi nhận Bảo vệ, hỗ trợ người tham gia phòng chống bạo lực gia đình và người báo tin, tố giác vụ việc bạo lực gia đình. Những quy định này là tiền đề quan trọng cho sự khuyến khích, thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng; hạn chế trường hợp cá nhân tránh né hỗ trợ.

Cơ sở trợ giúp phòng chống bạo lực gia đình đã được dự thảo Luật đưa vào Mục 4 (các điều 36, 37, 38, 39, 40, 41), trong đó xác định rõ loại hình (từ địa chỉ tin cậy, cơ sở khám chữa bệnh, cơ sở trợ giúp xã hội...), điều kiện và thủ tục để các cơ sở trợ giúp tham gia công tác phòng chống bạo lực gia đình.

Hội nghị phản biện xã hội Dự thảo Luật phòng chống bạo lực gia đình (sửa đổi) do TW Hội LHPN Việt Nam phối hợp với Cơ quan Liên hợp quốc về bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ (UN Women) tổ chức tại Hà Nội, ngày 24/8/2022

Bên cạnh những điểm phù hợp trên, CWD kiến nghị, đề xuất bổ sung một số nội dung như:

Cần đồng nhất và mở rộng các khái niệm và thuật ngữ “gia đình”, “thành viên gia đình” trong Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 với Luật Phòng, chống BLGĐ sửa đổi để đảm bảo tình trạng thực tế. Bởi lẽ trong thực tế, có nhiều trường hợp nạn nhân không chỉ bị bạo lực bởi chồng, bố mẹ chồng mà họ còn bị bạo lực bởi anh/chị/em chồng. Do đó, ngoài chồng và bố mẹ chồng (là thành viên gia đình được ghi nhận tại khoản 16 điều 3 Luật Hôn nhân và gia đình 2014) thì anh/chị/em chồng cũng là những người có sự gắn bó và có thể mang đến nhiều tác động; nhất là với các trường hợp người vợ cùng sinh sống chung nhà với bố mẹ và các anh/chị/em chồng. Trong trường hợp này, nếu chưa xem hành vi bạo lực của anh/chị/em chồng đối với vợ không phải là hành vi bạo lực gia đình thì có lẽ vẫn chưa hợp lý, vì rõ ràng xét về nguyên nhân, mức độ tác động, hậu quả của các hành vi bạo lực của anh/chị/em chồng đối với người phụ nữ nói riêng hay với cuộc hôn nhân nói chung là rất tương đồng so với hậu quả bạo lực gia đình do chồng hay bố mẹ chồng gây ra. 

Chỉnh sửa cách thức định nghĩa về Các hành vi bạo lực gia đình: Điều 3 dự thảo luật sửa đổi vẫn đang duy trì sử dụng phương pháp liệt kê để định nghĩa về hành vi bạo lực gia đình. Trên thực tế hành vi bạo lực gia đình rất đa dạng và tinh vi (ví dụ: hình thức bạo lực phi hành vi như ánh nhìn, sự thao túng về kinh tế, sự áp đặt ý chí một cách vô hình bằng cách tước bỏ thời gian tự do của nhau, tước bỏ cơ hội phát triển của nhau, v.v…), do vậy việc liệt kê đầy đủ sẽ là không đưa ra hết được các hành vi.  Chúng tôi nhận thấy Quy định tại Khoản 1 Điều 2 dự thảo luật sửa đổi đã nêu 04 hình thức của bạo lực gia đình là bạo lực thể chất, bạo lực tinh thần, bạo lực kinh tế và bạo lực tình dục. Do vậy đề xuất cân nhắc xem xét thay đổi định nghĩa về hành vi bạo lực gia đình theo hướng gắn liền với phân loại hình thức bạo lực để không chỉ góp giảm thiểu nguy cơ liệt kê vừa thiếu sót vừa chồng chéo mà còn góp phần giúp cho các chủ thể khi tiếp cận với điều luật sẽ cảm thấy dễ hiểu, dễ nhớ hơn, tăng khả năng tuyên truyền và giáo dục kiến thức về bạo lực gia đình và phòng chống BLGĐ trong cộng đồng.

Cần bổ sung quy định rõ ràng về những yêu cầu tối thiểu đối với người phụ trách công tác hòa giải: không có quan hệ gia đình, thân quen với đương sự, có kiến thức, trình độ chuyên môn giới/bạo lực gia đình/ phòng, chống bạo lực gia đình và có kỹ năng hòa giải để tránh trường hợp người thiếu hiểu biết, có tư tưởng định kiến, có thái độ không phù hợp lại được phân công thực hiện công tác hòa giải làm ảnh hưởng đến hiệu quả giải quyết, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của nạn nhân.

Trong thực tế hỗ trợ nạn nhân bạo lực gia đình, NBY đã gặp phải rất nhiều trường hợp cán bộ địa phương thiếu nhận thức đúng đắn về bạo lực gia đình và phòng chống bạo lực gia đình, bên cạnh đó đối với các địa phương ở nông thôn hoặc vùng núi thì không ít trường hợp nạn nhân gặp phải tình huống cán bộ phụ trách giải quyết là họ hàng, người thân quen của NGBL hay gia đình NGBL dẫn đến nhiều khó khăn cho quá trình giải quyết vụ việc.  

Về các hoạt động thu hút cộng đồng: Các chính sách về xã hội hóa công tác phòng, chống bạo lực gia đình chưa rõ và chưa thu hút được sự tham gia của tổ chức, cá nhân. Các hoạt động thu hút gây quỹ nhằm hỗ trợ khẩn cấp các trường hợp bị bạo lực gia đình là hết sức cần thiết, song hiện nay dự thảo Luật chưa có quy định này.

Các hoạt động hỗ trợ nạn nhân bị bạo lực gia đình tại Ngôi nhà Bình yên – Trung tâm Phụ nữ và Phát triển