Nữ nhà giáo phát triển kinh tế miền núi bằng khoa học ứng dụng

28/08/2020
Trở về nước sau khi hoàn thành chương trình tiến sĩ tại Đại học Quốc gia Úc, PGS.TS Trần Thị Thu Hà đã dành trọn sự nghiệp cho giảng dạy và nghiên cứu khoa học ứng dụng, đóng góp hiệu quả cho phát triển kinh tế, xã hội và đổi mới chính sách ở các tỉnh miền núi.
PGS.TS Trần Thị Thu Hà hướng dẫn học trò trong phòng thí nghiệm

Cống hiến đáng nể

“Vinh dự là người con xứ Nghệ, quê hương của Chủ tịch Hồ Chí Minh, tôi càng thấy giá trị của cuộc sống khi được đóng góp cho xã hội. Điều tôi vui nhất là sự ghi nhận của chính quyền, người dân địa phương đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số”, PGS.TS Trần Thị Thu Hà, Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển Lâm nghiệp, Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Thái Nguyên chia sẻ khi nói về mình.

Đằng sau sự khiêm tốn đó là tâm huyết và cống hiến đáng nể của PGS Thu Hà.

Chỉ trong khoảng 12 năm trở lại đây, PGS đã công bố 55 bài báo trong và ngoài nước, trong đó, 20 bài báo đăng trên tạp chí nước ngoài. PGS cũng giành giải thướng cho bài viết xuất sắc khu vực châu Á - Thái Bình Dương, bài báo xuất sắc tại hội thảo Đông Nam Á…

Đặc biệt, PGS Thu Hà đã chủ trì 14 đề tài, dự án, tham gia thực hiện một số các dự án chuyển giao khoa học công nghệ cấp tỉnh và cấp Bộ, gắn liền với những thành quả và hướng nghiên cứu ứng dụng chính trong sự nghiệp.

PGS.TS. Thu Hà là chủ nhiệm của 7 Bằng độc quyền giải pháp hữu ích cho các sáng chế được cấp năm 2019, 2020 do Cục sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ cấp; tác giả chính của 12 bằng bảo hộ giống dược liệu quý đã được cấp bằng bảo hộ của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cấp và đã được đưa vào sản xuất kinh doanh.

Đến nay, đã có 21 quy trình nhân giống và nuôi trồng loài cây gỗ và lâm sản ngoài gỗ, dược liệu được áp dụng vào thực tiễn. Các quy trình được ứng dụng thông qua chuyển giao khoa học kỹ thuật vào các dự án tập trung trên các tỉnh miền núi phía Bắc và miền Trung.

PGS.TS Trần Thị Thu Hà trao đổi cùng đồng nghiệp

Để phục vụ công tác đào tạo đại học và sau đại học, PGS. Hà đã tích cực tham gia công tác đào tạo đại học và sau đại học; chủ biên và tham gia biên soạn 09 giáo trình, sách chuyên khảo và sách tham khảo; đã và đang hướng dẫn 35 luận văn thạc sĩ, 03 luận án tiến sĩ.

Theo đuổi nhân giống cây giá trị kinh tế cao

Thành tựu đáng tự hào nhất của PGS Thu Hà có lẽ là những đóng góp trong nghiên cứu chọn giống, nhân giống cây, giúp các tỉnh miền núi phát triển kinh tế.

Có thể kể đến nghiên cứu chọn giống, nhân giống và trồng thâm canh cây lâm nghiệp. PGS Hà đã tập trung vào việc khảo nghiệm các giống cây lấy gỗ nhập nội trên địa bàn các tỉnh miền núi phía Bắc và miền Trung.

Điển hình là Đề tài cấp Bộ “Đánh giá khả năng sinh trưởng và tính thích ứng của các xuất xứ Keo tai tượng và các dòng Keo lai tại Tuyên Quang”.

Bên cạnh đó, PGS Hà còn tích cực hợp tác với CSIRO (Úc) tiến hành khảo nghiệm nhiều lô hạt giống keo lá tràm, keo lưỡi liềm, bạch đàn, thông... ở vùng cao, phục vụ cho trồng rừng và hoàn trả các vùng khai thác quặng ở nhiều tỉnh như Thái Nguyên, Hà Giang, Tuyên Quang, Quảng Nam.

Để cung cấp giống chất lượng cao, PGS.TS Trần Thị Thu Hà cùng cộng sự đã tập trung nghiên cứu nhân giống in vitro thành công ở quy mô công nghiệp các dòng keo lai và bạch đàn lai. Từ đây, hàng năm cung cấp 8-10 triệu cây giống chất lượng cao cho các tỉnh miền Bắc và miền Trung.

PGS Hà còn theo đuổi nghiên cứu nhân giống và nuôi trồng các loài cây lâm sản ngoài gỗ và dược liệu.

PGS.TS Trần Thị Thu Hà (thứ hai từ phải qua) nhận Giải thưởng Kovalevskaia năm 2019

Ở hướng đi này, PGS tập trung vào lĩnh vực chọn giống và nhân giống một số loài cây dược liệu quý trong sách đỏ Việt Nam, có giá trị kinh tế cao và nguy cơ bị tuyệt chủng.

Dự án cấp quốc gia “Hoàn thiện công nghệ nhân giống in vitro và nuôi trồng một số cây thuốc quý có giá trị kinh tế cao Lan kim tuyến, Đinh lăng và Gừng gió” (thuộc Chương trình 592) đã chọn tạo được các giống dược liệu quý, có hàm lượng dược tính cao, khả năng kháng bệnh tốt. Đồng thời, tạo vườn giống gốc, hoàn thiện 03 quy trình công nghệ nhân giống in vitro cho hệ số nhân giống cao, chất lượng ổn định, phục vụ sản xuất quy mô công nghiệp.

Đặc biệt, phải kể đến nhiệm vụ khoa học cấp quốc gia “Nghiên cứu khai thác và phát triển nguồn gen Mai cây tại một số tỉnh miền núi phía Bắc” (thuộc Chương trình Quỹ gen quốc gia 2017-2020).

Là chủ nhiệm, PGS Hà đã xây dựng các hướng dẫn kỹ thuật về nhân giống, trồng thâm canh, khai thác và sơ chế măng Mai; xây dựng các mô hình vườn sưu tập kết hợp khảo nghiệm giống Mai cây và mô hình trồng thâm canh lấy thân và măng.

Đây là mô hình triển vọng, vừa cho thu nhập cao, vừa bảo vệ môi trường sinh thái và đa dạng sinh học. Mô hình tạo ra giá trị lớn cho người trồng rừng, có thể thu nhập từ 100-150 triệu đồng/ha/năm (măng, lá, giống cây con) ở các vùng núi cao như các tỉnh Thái Nguyên, Bắc Kạn, Hà Giang, phục vụ tiêu dùng và xuất khẩu.

Một trong những hướng nghiên cứu khác của PGS Hà là ứng dụng sinh học phân tử và hóa sinh phân tử vào nghiên cứu lai tạo, nhân giống phục vụ bảo tồn và phát triển một số loài cây dược liệu quý bản địa, có hoạt tính cao, tạo ra giống tốt với quy mô công nghiệp, giúp phát triển ngành dược liệu của Việt Nam.

Điển hình, PGS Hà đã chủ nhiệm thành công nhiệm vụ khoa học cấp quốc gia “Nâng cao năng lực nghiên cứu và hoàn thiện quy trình nhân giống loài dược liệu Thông đất quý hiếm, có giá trị kinh tế cao trên quy mô công nghiệp phục vụ bảo tồn, khai thác và phát triển bền vững” (thuộc “Dự án Đẩy mạnh đổi mới sáng tạo thông qua nghiên cứu, khoa học và công nghệ” năm 2018-2019).

Kết quả, đã đăng ký được 11 đoạn gen đặc trưng Thông đất trên ngân hàng gen NCBI, cũng đã xác định được 06 xuất xứ có hàm lượng Hupezin A cao, xây dựng được vườn giống gốc cây Thông đất tối ưu phục vụ công tác lai tạo và nhân giống.

Nhóm nghiên cứu cũng hoàn thiện được 02 quy trình công nghệ nhân giống vô tính (in vitro và in vivo) loài Thông đất quy mô công nghiệp, bảo hộ được giống Thông đất - TN10.

Người “đỡ đầu” cho các doanh nghiệp, hợp tác xã miền cao

Không chỉ xuất sắc trong nghiên cứu khoa học, PGS.TS Trần Thị Thu Hà còn là nhà quản lý giỏi khi xây dựng thành công mô hình tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong trường đại học từ 12 năm trước, phát triển từ 3 cán bộ những ngày đầu thành lập lên tới 100 cán bộ hiện nay. Viện Nghiên cứu và Phát triển Lâm nghiệp giờ đây trở thành viện nghiên cứu trong lĩnh vực lâm nghiệp hàng đầu Việt Nam.

Từ nhiệm vụ khoa học thuộc Chương trình 592, Chủ nhiệm, PGS Thu Hà đã đỡ đầu định hướng khoa học, giúp thành lập Công ty Cổ phần Nông lâm nghiệp và Môi trường Việt Nam - doanh nghiệp khoa học đầu tiên của tỉnh Thái Nguyên; sau đó mở rộng 2 chi nhánh của Hà Giang, Quảng Nam, cũng là doanh nghiệp khoa học đầu tiên của các tỉnh này.

Qua đây, giúp hàng trăm tân kỹ sư là phụ nữ người dân tộc thiểu số, làm chủ công nghệ về lĩnh vực giống, nông lâm nghiệp, tạo ra hàng nghìn việc làm cho cán bộ và người dân địa phương. Trong số này, có 05 nữ dân tộc thiểu số đã trở thành giám đốc, phó giám đốc công ty, hợp tác xã.

Là thành viên 3 hợp tác xã ở Yên Bái, Lào Cai, Hà Giang, PGS Hà đã hỗ trợ về khoa học công nghệ và định hướng các sản phẩm chủ lực cho các hợp tác xã này.

Đồng thời, PGS là trưởng nhóm chuyên gia triển khai hàng trăm hoạt động tư vấn chuyển giao khoa học công nghệ cho các dự án cấp quốc gia, cấp tỉnh và các tổ chức quốc tế ở các vùng núi xa xôi hẻo lánh, tập trung vào đối tượng người nghèo ở 26 tỉnh, thành trong cả nước.  

Thông qua chủ trì 2 đề tài nghiên cứu thuộc Quỹ tài trợ cho các nhà khoa học trẻ quốc tế (IFS) về đánh giá tác động của chính sách “Đổi mới” đến quản lý rừng và cộng đồng vùng cao ở vùng núi phía Bắc và Tây Nguyên, PGS.TS Trần Thị Thu Hà còn góp công không nhỏ trong việc đưa ra các giải pháp phát triển sinh kế cho người dân.

Ví dụ như: Trồng rừng, đa dạng các loại cây trồng trên một đơn vị diện tích, trồng thâm canh và xen canh các loại cây đặc sản tạo thu nhập cao kết hợp tạo nguồn sinh thủy, mô hình nông lâm kết hợp, trồng cây dược liệu dưới tán rừng...

Ngoài ra, PGS. Hà còn là tác giả của nhiều đề tài xây dựng các chiến lược và định hướng phát triển lâm nông lâm nghiệp và phát triển rừng bền vững, sinh kế người dân vùng cao cho nhiều địa phương trong cả nước.

PGS cũng đóng góp đáng kể cho việc xây dựng cơ sở dữ liệu ngành như “Xây dựng cơ sở dữ liệu giống cây trồng lâm nghiệp ở Việt Nam”.

PGS.TS Trần Văn Điền, Hiệu trưởng Trường Đại học Nông Lâm (Đại học Thái Nguyên) ghi nhận: “PGS Hà là một tấm gương nhà giáo - nhà quản lí - nhà nghiên cứu tâm huyết, dấn thân vì nghề, đặc biệt là mong muốn cống hiến cho sự phát triển của các địa phương miền núi vùng sâu vùng xa”.

moet.gov.vn

TÂM ĐIỂM

CÁC ĐỀ ÁN

Video